Prawo stowarzyszeń i fundacji

Prawo stowarzyszeń i fundacji

W obecnych czasach rośnie znaczenie organizacji społecznych (pozarządowych / NGO). Wzrost roli stowarzyszeń, fundacji, izb, związków i zrzeszeń sprawia, że mówi się o nich jako o „III-cim sektorze”, wypełniającym rzeczywistość społeczną obok sektora publicznego (władzy publicznej) oraz sektora przedsiębiorstw.

Skąd bierze się wzrost roli III-ciego sektora?
Powodów jest wiele, a w moim przekonaniu na pierwszy plan wysuwają się następujące:

  • w rozwijających się społeczeństwach demokratycznych, obywatele są świadomi swoich praw, celów i dążeń i potrafią się organizować, aby je realizować;
  • III sektor wypełnia role, których nie są w stanie efektywnie wypełnić władze publiczne ani przedsiębiorstwa – realizacja pewnych zadań na zasadach komercyjnych byłaby dla przedsiębiorstw nieopłacalna, a dla władz publicznych – wiązałaby się z relatywnie wysokimi kosztami, bez gwarancji osiągnięcia założonych efektów;
  • realizacja pewnych zamierzeń w formach „non-profit” (nawet jeśli są one powiązane z zamierzeniami typowo komercyjnymi) jest lepiej widziana niż w formach prawnych typowych dla działalności komercyjnej.
Najpopularniejsze organizacje pozarządowe to stowarzyszenia i fundacje.
Stowarzyszenia – więcej
Stowarzyszenie to organizacja oparta na działalności członków – osób fizycznych. Osoby prawne mogą być członkami jedynie wspierającymi. Stowarzyszenie działa w celach niezarobkowych. Jest strukturą bardzo demokratyczną – najwyższą władzą jest zebranie członków (lub ich delegatów). Obowiązuje trójpodział władzy: obok zebrania członków występuje również zarząd (jako organ zarządzający) oraz komisja rewizyjna (jako organ kontroli wewnętrznej).

Stowarzyszenia mogą być zakładane zarówno w celach społecznie użytecznych (np. w zakresie sportu, edukacji, zdrowia), jak w i celach typowo hobbystycznych. Występują stowarzyszenia ukierunkowane na stałe, regularne działaniem, jak i stworzone na użytek konkretnej akcji (np. inicjatywy lokalnej sprzeciwiającej się budowie potencjalnie uciążliwego przedsiębiorstwa). Niekiedy stowarzyszenie jest formą wstępną do utworzenia partii politycznej lub de facto pełni tę samą rolę co partia polityczna (o zasięgu krajowym lub lokalnym). Zdarza się też, że utworzenie stowarzyszenia ma wspierać pewne przedsięwzięcie o charakterze zasadniczo biznesowym (będąc tworem zbliżonym do izby gospodarczej czy związku pracodawców).

Stowarzyszenie może prowadzić działalność gospodarczą, lecz dochody z niej muszą być przeznaczone w całości na cele niezarobkowe określone w statucie.

Specyficzną podgrupą stowarzyszeń są kluby sportowe. Jak widać – stowarzyszenie jest tworem bardzo „plastycznym”, nadającym się do rozmaitych funkcji.
Fundacje – więcej
Fundacje również działają w celach niezarobkowych. Jako główną cechę odróżniającą fundacje od stowarzyszeń podaje się to, że w przypadku fundacji na plan pierwszy wybijają się nie członkowie, ale majątek, który na realizację celów statutowych przeznacza fundator. Fundacja jest strukturą zdecydowanie mniej „demokratyczną” od stowarzyszenia.

O fundacjach też można powiedzieć, że jest ona tworem bardzo „plastycznym”, nadającym się do rozmaitych funkcji. W przypadku fundacji owa „plastyczność” dotyczy też wewnętrznej organizacji, w jeszcze większym stopniu niż stowarzyszeń. Nie ma konieczności, aby posiadała kilka organów (wystarczy zarząd). Założyciel (fundator) ma większą swobodę w ukształtowaniu ustroju wewnętrznego fundacji niż założyciele stowarzyszenia. Ustawa o fundacjach określa cele dla jakich może działać fundacja, przez co nie może być ona utworzona w każdym celu niezarobkowym (w przeciwieństwie do stowarzyszenia).

Fundacja może też być pomocnym elementem w zabezpieczeniu majątku prywatnego fundatora (np. jako właściciel rodzinnych nieruchomości czy innego majątku).
Usługi dla stowarzyszeń i fundacji:

  • Opracowanie kompletu dokumentów wzorcowych do założenia stowarzyszenia/fundacji (bez dalszego udziału)
  • Doradztwo w zakresie założenia stowarzyszenia/fundacji (bez opracowywania dokumentów oraz bez udziału w procedurze rejestrowej)
  • Pełna obsługa procesu założenia stowarzyszenia/fundacji (włącznie z opracowywaniem dokumentów, opcjonalnie – udziałem w zebraniu założycielskim, reprezentowaniem w toku procedury rejestrowej)
  • Obsługa zebrań (zgromadzeń) członków lub delegatów
  • Analiza statutu lub innych dokumentów (regulaminów) wewnętrznych (np. pod kątem poszerzenia możliwości aplikowania o dotacje lub uzyskania statusu OPP)
  • Przekształcenia podmiotowe lub organizacyjne / likwidacja
  • Compliance (zgodność z przepisami) w organizacjach pozarządowych: ochrona danych osobowych (RODO), przepisy o przeciwdziałaniu praniu brudnych pieniędzy, zgodność z przepisami zasad wynagradzania członków zarządu, inne regulaminy i procedury
  • Rejestracje zmian w KRS
Doświadczenie w zakresie stowarzyszeń i fundacji:

  • utworzenie stowarzyszenia, utworzenie fundacji
  • obsługa walnych zgromadzeń stowarzyszenia
  • prace nad zmianami do statutu
  • stała obsługa prawna związku stowarzyszeń
  • kontakty z organami nadzoru (sąd rejestrowy, starostwo powiatowe)
  • likwidacja stowarzyszenia
  • spór prawny między związkami stowarzyszeń (o ustalenie nieważności uchwały)
  • postępowania sądowe o uznanie nieważności uchwały związku stowarzyszeń
  • rejestracja jako OPP